ปลากดคัง “ราชาปลาน้ำจืด” สัตว์หายากใกล้สูญพันธุ์ ที่โลกมีแค่ 4 ประเทศเท่านั้น
ปลากดคังสายพันธุ์ Hemibagrus guttatus หรือที่รู้จักกันในชื่อ “ปลากดลายจุด” (Spotted catfish) หรือที่คนไทยบางพื้นที่เรียกกันว่า ปลากดเหลือง เป็นปลาหนังน้ำจืดที่หายากและมีคุณค่าทางโภชนาการสูง เนื้อปลาหอมหวาน ไม่มีหนามขวาง จึงได้รับการขนานนามว่า “ราชาแห่งปลาน้ำจืด” อย่างไรก็ตาม ปลากดคังกำลังเผชิญกับภาวะเสี่ยงสูญพันธุ์ในธรรมชาติ
ปลากดคังมีลำตัวเรียบลื่นและมีจุดสีดำเล็ก ๆ ทั่วตัว ครีบมีลักษณะแหลมคม ตัวโตได้มากถึง 40 กิโลกรัมแต่ทั่วไปพบขนาด 1-4 กิโลกรัม อาศัยอยู่บริเวณก้นแม่น้ำใหญ่ที่มีน้ำไหลแรงและพื้นล่างเป็นกรวดหิน มีถ้ำหรือซอกหินให้หลบซ่อน มีอายุขัยประมาณ 13-15 ปี
การกระจายพันธุ์และสถานะปัจจุบัน
ปลากดคังสายพันธุ์ Hemibagrus guttatus เป็นปลาน้ำจืดพื้นถิ่นที่พบเฉพาะในแหล่งน้ำธรรมชาติของ จีน เวียดนาม กัมพูชา และไทย โดยเฉพาะตามลุ่มแม่น้ำโขงและแม่น้ำแดง (Red River Basin) ถือเป็นหนึ่งในสายพันธุ์ปลาที่หายาก และกำลังถูกคุกคามจากการจับเกินขนาดและมลภาวะทางน้ำ
ในอดีตพบปลากดคังในแม่น้ำเจ้าพระยาและลำน้ำสาขาของภาคเหนือ แต่จำนวนลดลงมากหลังปี 1970 เหลือประมาณ 0-15% ของจำนวนในอดีต เนื่องจากการจับเกินขนาด การใช้เครื่องมือทำลายแหล่งอาศัย และการเสื่อมสภาพของสิ่งแวดล้อม เช่น การสร้างเขื่อน การเปลี่ยนแปลงทางอุตสาหกรรมและเมือง ปัจจุบันถิ่นอาศัยสำคัญของปลากดคังจะอยู่ในลุ่มน้ำโขงและแม่น้ำแดงเป็นหลัก
ปลาชนิดนี้ถูกจัดให้อยู่ในบัญชีแดงของสหภาพนานาชาติว่าด้วยการอนุรักษ์ธรรมชาติ (IUCN Red List) ในสถานะ “ใกล้สูญพันธุ์” (Near Threatened) และในหนังสือแดงสัตว์น้ำจืดของประเทศไทย ถูกจัดให้อยู่ในระดับที่ต้องได้รับการอนุรักษ์อย่างเร่งด่วน
ทั้งนี้ งานวิจัยพันธุกรรมพบว่า หากมีการผสมพันธุ์ในวงศ์ใกล้เคียงหรือวงศ์เดียวกันบ่อยครั้ง จะทำให้ลูกปลามีความหลากหลายทางพันธุกรรมลดลง ส่งผลต่อคุณภาพของลูกพันธุ์ ดังนั้นการคัดเลือกพ่อแม่พันธุ์และการรักษาความหลากหลายทางพันธุกรรมจึงเป็นสิ่งจำเป็น
โอกาสทางเศรษฐกิจและอนาคต
ปลากดคังมีมูลค่าทางการตลาดสูง ราคาขายสูงกว่าปลาทั่วไปถึง 8-10 เท่า หากสามารถพัฒนาและควบคุมการเพาะพันธุ์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ อาชีพเลี้ยงปลากดคังจะเป็นช่องทางใหม่ในการใช้ประโยชน์จากแหล่งน้ำในภาคเหนือ นอกจากได้รายได้ ยังช่วยฟื้นฟูความหลากหลายทางชีวภาพ และรักษาสมบัติทางธรรมชาติของแม่น้ำเจ้าพระยา
อย่างไรก็ตาม ความสำเร็จนี้ต้องอาศัยความร่วมมือระหว่างนักวิจัย รัฐบาล และชุมชน ในการฟื้นฟูสภาพแวดล้อม ลดการจับปลาที่เกินขนาด และควบคุมมลพิษ เพื่อให้ปลากดคังรอดพ้นจากการสูญพันธุ์ในธรรมชาติได้อย่างยั่งยืน balancecounseling
